Bẫy tử thần phía sau sản phẩm giảm cân ‘cấp tốc’

Gõ từ khóa “thực phẩm chức năng giảm cân” trên các sàn thương mại điện tử, Hà, nhân viên văn phòng ở Hà Nội, nhận về kết quả hàng trăm sản phẩm gán mác “xách tay”, “nhập khẩu” từ Hàn Quốc, Thái Lan, Mỹ…. Chúng được bào chế đa dạng, từ viên sủi, viên nang đến trà thảo dược, mức giá dao động vài trăm nghìn đến cả triệu đồng. Tất cả đều chung một nội dung quảng cáo: cam kết giảm từ 5 đến 7 kg chỉ trong một tuần, kèm những cụm từ “an toàn”, “100% thiên nhiên”.

Người phụ nữ tiếp tục đăng bài lên nhóm “giảm cân cấp tốc” trên Facebook với nội dung: “Có cách nào giảm 7-8 kg trong tháng không?”. Chỉ ít phút, cô cũng nhận hàng loạt comment (bình luận) gửi về. Một người rao bán giới thiệu sản phẩm viên uống giảm cân thảo mộc, nguồn gốc Thái Lan, “với nguyên liệu 100% từ thảo dược thiên nhiên, giúp giải độc tố trong cơ thể, giảm mỡ thừa, hạn chế hấp thu chất béo trong thức ăn”, giá khoảng 300.000 nghìn đồng một hộp.

Khi Hà hỏi người này về giấy phép, họ quả quyết: “Chị yên tâm, sản phẩm bên em được cấp phép đầy đủ”. “Nhưng khi tôi yêu cầu xem Giấy công bố sản phẩm do Cục An toàn Thực phẩm (Bộ Y tế) cấp, loại giấy tờ bắt buộc phải có để một sản phẩm bảo vệ sức khỏe được lưu hành hợp pháp tại Việt Nam, người bán bắt đầu trả lời vòng vo”, Hà kể lại.

“Cái này là hàng công ty, chị cứ check mã vạch là ra nhé”, người bán lảng tránh, rồi nhanh chóng chuyển chủ đề bằng cách gửi hàng loạt hình ảnh “khách hàng lột xác”, những đoạn chat phản hồi tích cực và nhấn mạnh vào hiệu quả “trước và sau khi dùng”.

Tiếp tục với một sản phẩm khác được giới thiệu là “thảo mộc giảm cân gia truyền”, khi Hà hỏi về Phiếu kết quả kiểm nghiệm, người bán im lặng một lúc rồi trả lời: “Hàng gia truyền nhà em bán bao năm nay rồi, toàn người quen dùng, có sao đâu chị. Giấy tờ làm gì cho phức tạp”.

Khảo sát của Vnexpress cho thấy nhiều group (nhóm) giảm cân thu hút hàng trăm nghìn thành viên, mỗi ngày xuất hiện 10-20 bài đăng bán, sản phẩm đa dạng từ viên uống, kem bôi ngoài da đến kẹo, trà. Việc mua bán và tìm kiếm các sản phẩm này rất đơn giản, chỉ cần đăng bài, nhiều người bán hàng lập tức bình luận hoặc mời nhắn tin để tư vấn công dụng, hiệu quả.

Các chuyên gia cho rằng tâm lý muốn đẹp nhanh mà không cần kiêng khem hay tập luyện vất vả đã tạo “đất màu mỡ cho những kẻ kinh doanh thổi phồng công dụng hoặc sản xuất sản phẩm chứa chất cấm”. Quy trình kiểm nghiệm và cấp phép thực phẩm chức năng đơn giản hơn nhiều so với thuốc vì chúng được coi là sản phẩm dành cho người có sức khỏe bình thường, ít rủi ro về tác dụng phụ. Đó là một trong những lý do thị trường này buôn bán sôi nổi, bác sĩ Nguyễn Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Phẫu thuật tiêu hóa Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, nhận định.

Bác sĩ Tuấn cảnh báo sản phẩm giảm cân không rõ nguồn gốc tiềm ẩn nguy cơ chứa sibutramine, từng phổ biến trong thực phẩm bổ sung ở Mỹ, tạo cảm giác no nhờ tác động lên hệ thần kinh trung ương nhưng bị FDA loại khỏi thị trường năm 1997 sau khi thống kê cho thấy tỷ lệ biến chứng tim mạch tăng đột biến ở người dùng.

Caffeine và chiết xuất trà xanh được quảng cáo có khả năng đốt mỡ, nhưng nếu lạm dụng dễ gây tăng nhịp tim, lo âu, rối loạn giấc ngủ. Chiết xuất trà xanh cung cấp chất chống oxy hóa, hỗ trợ đốt mỡ nhưng chỉ khi kết hợp chặt chẽ với chế độ ăn uống và vận động, hiệu quả thực tế không quá nổi bật.

Các hoạt chất garcinia cambogia (chiết xuất từ quả họ măng cụt hình bí ngô nhỏ màu xanh) và raspberry ketones thường được gắn mác “giảm cơn thèm ăn”, “ức chế hấp thụ mỡ” nhưng bằng chứng khoa học vẫn còn tranh cãi.

Nhiều sản phẩm chứa hydroxycut – hỗn hợp caffeine và chiết xuất thảo dược từng bị FDA yêu cầu thu hồi một số phiên bản vì gây hại gan. Orlistat, chất ức chế hấp thu mỡ được cấp phép, cũng có mặt trong một số viên uống “xách tay”, có thể gây rối loạn tiêu hóa nghiêm trọng nếu dùng sai cách.

Tương tự, bác sĩ, huấn luyện viên sức khỏe Phan Thái Tân cho biết những lời quảng cáo “đốt mỡ thần tốc”, “giảm 3-5 kg sau vài ngày”, “tan mỡ không cần tập luyện” thường đồng nghĩa với việc sản phẩm chứa chất kích thích, lợi tiểu hoặc chất cấm. Cơ chế phổ biến là giảm hấp thụ thức ăn, ức chế cảm giác đói, tuy nhiên nhiều người dùng phải đối mặt với viêm gan, suy gan cấp, mất nước, rối loạn tiêu hóa, nội tiết, thậm chí tử vong. Đặc biệt ở nữ giới, hậu quả kéo dài như rối loạn kinh nguyệt, rụng tóc, suy giảm sức khỏe tâm thần, nguy cơ hình thành chứng biếng ăn mạn tính.

Đầu tháng 5, Cục An toàn Thực phẩm phát hiện hai sản phẩm Dáng xuân Phục linh Gold và Best Slim Collagen chứa sibutramine – chất cấm khiến não tổn thương nghiêm trọng. Tháng 6, cơ quan này tiếp tục cảnh báo viên nang giảm cân Hồng hạc Phục linh chứa chất cấm tương tự. Gần nhất vào 13/10, cơ quan chức năng phát hiện sibutramin và phenolphthalein trong sản phẩm giảm cân của Ngân 98 – những hoạt chất có thể gây rối loạn tim mạch, tăng huyết áp, rối loạn tiêu hóa và tiềm ẩn nguy cơ ung thư.

Không chỉ sản phẩm giảm cân, Bộ Y tế cũng liên tục phát hiện chất cấm trong nhiều loại thực phẩm chức năng khác. Chỉ trong nửa đầu năm 2025, cơ quan chức năng đã xử lý hơn 34.000 vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng cấm và gian lận thương mại. Riêng trong năm 2024, Cục An toàn Thực phẩm đã xử phạt hơn 11 tỷ đồng đối với các đơn vị quảng cáo sai sự thật.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng mức phạt này chưa đủ sức răn đe. Tháng 6, giải trình trước Quốc hội về thực trạng hàng giả, hàng nhái, các chuyên gia cho rằng với loại hình mới như kinh doanh online, livestream bán hàng trên thương mại điện tử Shopee, Lazada, Facebook, việc kiểm soát và xử lý hàng giả, nhái gặp khó hơn thương mại truyền thống, do công nghệ tinh vi, mặt hàng phức tạp. Chưa kể, hiện thiếu quy định, chế tài xử lý với các mô hình bán hàng, quảng cáo mới như livestream.

Trên thực tế, kinh doanh hàng giả, nhái đem lại lợi nhuận lớn, nhiều người lợi dụng công nghệ cao để gian lận trên các nền tảng số, thương mại điện tử. Trong khi đó, việc phối hợp, quản lý giữa các cơ quan còn hạn chế, chưa đồng bộ. Nhiều sản phẩm hàng tiêu dùng hay đồ thời trang dù đăng tải hình ảnh là sản phẩm chính hãng nhưng khi giao tới tay người tiêu dùng, chúng không có tem, nhãn mác theo đúng quy chuẩn.

Để giải quyết vấn đề, các chuyên gia đề xuất cần hoàn thiện khung pháp lý, tăng nặng mức phạt, và siết chặt quy định về kinh doanh thực phẩm chức năng trực tuyến. Việc áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR và công khai thông tin đơn vị phân phối là những giải pháp cấp thiết.

Về phía người tiêu dùng, Bộ Y tế khuyến cáo không nên tin vào những lời quảng cáo “thần thánh hóa” sản phẩm. Trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ và chỉ mua hàng từ những nguồn uy tín, có nhãn mác đầy đủ.

Nguyên tắc vàng của giảm cân an toàn là lượng calo nạp vào phải ít hơn lượng calo tiêu thụ. Điều này đòi hỏi một chế độ ăn uống cân bằng, kết hợp với việc tập thể dục đều đặn và nghỉ ngơi hợp lý. Theo các chuyên gia dinh dưỡng, mức giảm cân an toàn chỉ nên ở khoảng 0,5 kg mỗi tuần, tương đương 2 kg mỗi tháng.

“Đừng bao giờ đặt cược tính mạng của mình vào những chiêu trò quảng cáo cấp tốc hay các phương pháp chưa được khoa học kiểm chứng”, bác sĩ Tân nói.

Thúy Quỳnh – Khả Duyên