Người Việt 65 tuổi trung bình chỉ còn 10-12 răng chức năng, thấp hơn nhiều so với mục tiêu “80 tuổi còn 20 răng” mà Nhật Bản duy trì để bảo vệ sức khỏe và kéo dài tuổi thọ.
“Chúng ta chưa có chiến lược quốc gia riêng cho sức khỏe răng miệng người cao tuổi, rất ít người được khám và dự phòng răng miệng định kỳ, trong khi bệnh nha chu và mất răng ảnh hưởng trực tiếp sức khỏe toàn thân”, ThS.BS.CK2 Lê Trung Chánh, Giám đốc Bệnh viện Răng Hàm Mặt Trung ương TP HCM, chia sẻ tại hội thảo nhân Đại hội đại biểu Hội Răng Hàm Mặt TP HCM ngày 19/10.
Theo Điều tra sức khỏe răng miệng toàn quốc năm 2019, chỉ 15% người Việt đi khám răng định kỳ, trong khi 85-90% mắc viêm nha chu mức độ vừa đến nặng – yếu tố chính dẫn đến mất răng sớm và liên quan chặt chẽ đến bệnh mạn tính ở người cao tuổi. Trung bình một người cao tuổi Việt Nam có khoảng 10 răng sâu. Riêng tại TP HCM, tỷ lệ mất răng toàn bộ chiếm 8,2%, chỉ 42% còn trên 20 răng thật, 25% phải mang hàm tháo lắp – đều cao hơn mức trung bình cả nước.
BS.CK2 Nguyễn Thị Kim Ngọc, phụ trách Khoa Lão Nha, Bệnh viện Răng Hàm Mặt TP HCM, cho biết trong bối cảnh dân số già tăng nhanh, nhu cầu điều trị răng miệng cho người cao tuổi ngày càng lớn. 10 tháng đầu năm, mỗi ngày khoa tiếp nhận khoảng 50 bệnh nhân, tăng so với 35 ca của năm trước. Trung bình mỗi tháng có 30-50 ca mất răng toàn hàm được điều trị, trong đó kỹ thuật phục hình toàn hàm kỹ thuật số giúp rút ngắn thời gian hẹn xuống còn 2-3 lần, thuận tiện hơn cho người lớn tuổi ở xa.
Theo bác sĩ Ngọc, bệnh nha chu tăng dần theo độ tuổi, đặc biệt sau tuổi 30. Mất răng ở người già không chỉ do tuổi tác mà bắt nguồn từ việc chăm sóc răng miệng kém từ khi còn trẻ, khiến tổn thương tích lũy dần và trở nên trầm trọng. Viêm nha chu, sâu răng và mất răng không chỉ gây khó khăn trong ăn uống mà còn ảnh hưởng đến tim mạch, đái tháo đường, dinh dưỡng và sức đề kháng.
PGS.TS.BS Hoàng Trọng Hùng, Phó Chủ tịch Hội Răng Hàm Mặt TP HCM, cho biết Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa nhanh, tương tự nhiều quốc gia thu nhập trung bình. Trong khi đó, các bệnh răng miệng lại có mối liên hệ hai chiều với bệnh mạn tính – do cùng chia sẻ các yếu tố nguy cơ như hút thuốc, ăn uống kém lành mạnh hay kiểm soát đường huyết kém.
“Số răng còn lại liên quan mật thiết đến tuổi thọ, chăm sóc răng tốt giúp ăn uống, hấp thu dinh dưỡng tốt hơn và sống khỏe, sống lâu hơn”, phó giáo sư Hùng nhấn mạnh.
Bác sĩ Khoa Lão Nha, Bệnh viện Răng Hàm Mặt TP HCM, điều trị bệnh lý răng miệng cho người cao tuổi. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Các chuyên gia nhận định tình trạng mất răng sớm ở Việt Nam xuất phát từ hạn chế trong nha khoa dự phòng, nhận thức người dân thấp, chỉ đi khám khi đau hoặc đã mất răng, cùng khoảng trống trong chăm sóc lão khoa tích hợp. Việt Nam hiện chưa có chiến lược riêng cho sức khỏe răng miệng người cao tuổi, thiếu sàng lọc định kỳ, nhân lực nha khoa dự phòng còn mỏng, cơ chế chi trả bảo hiểm và dữ liệu thống nhất chưa hoàn thiện.
Đề án 5628 của Bộ Y tế đặt mục tiêu đến năm 2030 có 60% người cao tuổi còn ít nhất 20 răng chức năng – được đánh giá là rất thách thức. Ngành y tế định hướng mở rộng dịch vụ nha khoa cộng đồng, tăng đào tạo nhân lực, hỗ trợ chi phí điều trị qua bảo hiểm và đẩy mạnh truyền thông, sàng lọc tại tuyến cơ sở.
Trong khu vực, Nhật Bản là hình mẫu với chiến dịch “8020” – mục tiêu mỗi người 80 tuổi còn ít nhất 20 răng thật. Chính sách này được duy trì hàng chục năm cùng hệ thống bảo hiểm y tế toàn dân từ năm 1961, chi trả phần lớn dịch vụ nha khoa – điều hiếm có trên thế giới. Nhờ đó, hầu hết người cao tuổi Nhật được khám và điều trị định kỳ, tỷ lệ tự chi trả rất thấp, tần suất khám cao nhất nhóm các nước phát triển. Chương trình được khởi động từ lứa tuổi mầm non, lồng ghép giáo dục vệ sinh răng miệng trong nhà trường.
Theo phó giáo sư Hùng, các quốc gia có hệ thống y tế mạnh như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore đạt độ bao phủ trong chăm sóc răng miệng người cao tuổi cao nhờ bảo hiểm chi trả toàn phần hoặc một phần. Những nước có nguồn lực hạn chế như Thái Lan hay Malaysia tận dụng y tế cơ sở và cộng đồng. Dù khác nhau về mô hình, điểm chung là ưu tiên dự phòng và giáo dục răng miệng sớm.
Bác sĩ Chánh cho rằng để cải thiện tình trạng mất răng sớm, Việt Nam cần sớm xây dựng Chiến lược quốc gia về chăm sóc sức khỏe răng miệng người cao tuổi giai đoạn 2025-2035, lồng ghép nội dung này vào chương trình quản lý bệnh mạn tính, sa sút trí tuệ, dinh dưỡng và phục hồi chức năng. Bên cạnh đó, cần nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của khám răng định kỳ, coi đây là một phần của chăm sóc sức khỏe tổng thể.
Các chuyên gia đề xuất mở rộng chi trả bảo hiểm y tế cho các dịch vụ khám định kỳ, cạo vôi, bôi fluor, phục hình cơ bản và chăm sóc tại nhà. Bổ sung gói dịch vụ răng miệng cơ bản tại tuyến y tế cơ sở, chuẩn hóa quy trình sàng lọc chức năng miệng theo mô hình Nhật Bản và tích hợp vào khám sức khỏe người cao tuổi hằng năm.
Lê Phương